LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CÀ PHÊ THẾ GIỚI: TỪ TRUYỀN THUYẾT ĐẾN TOÀN CẦU

Cà phê là một trong những thức uống phổ biến nhất trên thế giới, được nhiều người yêu thích và uống hàng ngày. Nhưng bạn có từng suy nghĩ về lịch sử của nó và tại sao nó trở thành một phần quan trọng không? Trong bài viết này, chúng tôi sẽ khám phá câu chuyện thú vị về cà phê từ những nguồn gốc của nó tại Ethiopia đến việc phân bố toàn cầu.

1. TRUYỀN THUYẾT PHỔ BIẾN VỀ CÀ PHÊ

Có một câu chuyện thường được lưu truyền, nhưng chưa được chứng minh về Kaldi, một người chăn dê, trong một lần quan sát thấy những chú dê trong đàn nhai quả cà phê và hưng phấn chạy nhảy tung tẩy, hục hặc với nhau. Tò mò thúc đẩy, Kaldi liều lĩnh nếm thử và cảm nhận được luồng sức sống tràn ngập cơ thể. Ngay lập tức, ông mang quả diệu kỳ đến một tu viện gần đó, nơi vô tình châm ngòi cho hành trình lan tỏa của “đồ uống của ác quỷ”.

Mặc cho nhiều sự ngăn cản, thú vui uống cà phê nhanh chóng lan rộng trong cộng đồng Hồi giáo Arabia, vượt qua mọi nguy cơ trừng phạt. Từ đó, nó đã hình thành nên văn hóa quán cà phê – nơi giao lưu, sẻ chia trí tuệ và hưởng trọn vị đắng nồng say đắm của những hạt nhỏ xinh. Trong khi đó, tại vùng đất mẹ Kaffa và Sidamo của Ethiopia, người dân đã tạo nên truyền thống riêng với cà phê pha bơ sữa trâu – hương vị đậm đà, bùi ngậy khó quên.

Qua bao thăng trầm, từ món ăn trong bữa sáng đến thức uống lên men thành rượu, cà phê cuối cùng khẳng định vị thế như một liều đả thách tinh thần và phương thuốc cầu nguyện của người Hồi giáo. Và cách pha chế truyền thống xứ Ethiopia vẫn được lưu giữ qua thời gian – những hạt thơm đượm được rang nóng, nghiền nhuyễn, ướp đường rồi đun sôi trong chiếc jebena cổ xưa, trước khi rót ra những chén đậm vị hào phóng đánh thức mọi giác quan.

2. TIẾN TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA CÀ PHÊ

2.1 Thời kì cận đại

Vào thế kỷ 14, những người buôn nô lệ đã vô tình mở ra cánh cửa cho cà phê lan truyền từ Ethiopia – vùng đất nguồn gốc – đến các nước Ả Rập. Từ đó, trung tâm buôn bán cà phê nổi tiếng Mocha (Mokha) ra đời, lấy tên từ thành phố Al Mukha xinh đẹp tại Yemen.

Mặc dù công dụng tuyệt vời của thức uống này đã được khám phá, nhưng sự phát triển của cây cà phê vẫn diễn ra chậm chạp. Phải đến thế kỷ 15 và 16, cà phê mới thực sự bùng nổ tại vựa nguồn Yemen của thế giới Ả Rập.

Ý thức được sức mạnh kinh tế từ những hạt màu đen quý giá, người Ả Rập tìm mọi cách ngăn chặn sự lan truyền. Họ ngâm hạt cà phê trong nước sôi hoặc làm khô chúng trước khi đưa ra khỏi biên giới, nhằm ngăn không cho hạt nảy mầm.

Nhưng tất cả nỗ lực đều không thể dập tắt làn sóng cà phê lan tỏa. Theo truyền thuyết Ấn Độ, vào năm 1600, Baba Budan – một nhà hành hương Hồi giáo đã âm thầm mang hạt giống cà phê về trồng gần túp lều của mình tại Chickmaglur, vùng núi Mysore. Những cây cà phê đầu tiên này sau đó đã trở thành nguồn gốc cho nền công nghiệp trồng cà phê lớn mạnh của Ấn Độ về sau.

Cho đến năm 1840, người Anh mới chính thức bắt đầu trồng và xuất khẩu cà phê tại đây. Các đồn điền hiện nay lan rộng từ cực Bắc Mysore tới Tuticorin, với các vùng trồng lớn như Karnataka, Kerala và Tamil Nadu.

2.2 Vươn đến Châu Âu

Cà phê lan tỏa từ Constantinople tới Trái tim Châu Âu

Dù đã có mặt tại Constantinople (Istanbul ngày nay) từ năm 1517, nhưng phải đến năm 1554, cư dân thành phố mới được làm quen với không gian quán cà phê đầu tiên. Dưới triều đại Soliman Đại đế, hai người đàn ông đến từ Damascus và Aleppo đã mở hai tiệm cà phê đầu tiên trong khu phố Taktacalah.

Vào năm 1582-1583, bác sĩ Rauwolf từ Augsburg trở thành người đầu tiên in ra mô tả về cà phê trong tác phẩm “Rauwolf’s Travels” bằng tiếng Đức. Từ đó, cà phê dần trở nên nổi tiếng trong khu vực.

LÀN SÓNG CÀ PHÊ TRÀN SANG VENICE NĂM 1645

Nhưng thực sự vào năm 1645, cà phê mới chính thức đặt chân lên lãnh thổ phương Tây với quán đầu tiên ra đời tại quảng trường nổi tiếng San Marco ở Venice. Thành công đến mức, một thế kỷ sau, chính quyền Venice phải hạn chế cấp phép vì có quá nhiều quán mở ra.

Từ Venice, cà phê nhanh chóng lan rộng đến các thành phố lớn của Ý như Naples, Rome, Milan, Turin, Florence và Genoa.

Năm 1650: Cà phê du nhập vào Anh

Sang đến Anh, quán cà phê đầu tiên khai trương tại Oxford vào năm 1650. Hai năm sau, một người Hy Lạp tên Pasqua Rosee mang đến London “thức uống mới lạ” này và mở quán tại St Michael’s Alley. Thành công ngay lập tức, nhiều người nhanh chóng bắt chước mở quán phục vụ “nước gây nghiện” này.

1671: Cà phê thâm nhập Kinh đô Paris

Tại Paris, mặc dù có du khách đem cà phê về từ năm 1644, nhưng phải đến năm 1671 thức uống này mới chính thức ra mắt nhờ Suleyman Aga – đại sứ Đế chế Ottoman thời Louis XIV. Hai năm sau, một người Armenia tên Pascal mở quán cà phê đầu tiên phục vụ khách tại hội chợ St.Germain.

1683: Vienna hưởng Chiến lợi phẩm Cà phê từ Thổ Nhĩ Kỳ

Tại Viên (thủ đô nước Áo), lịch sử quán cà phê gắn liền với sự kiện nổi tiếng – Áo đánh bại cuộc vây hãm của Thổ Nhĩ Kỳ năm 1683 và tịch thu 500 bao cà phê. Georg Kolschitzky trở thành người đầu tiên được phép phục vụ cà phê nhờ những hành động anh hùng của mình. Còn Johannes Diodato, một điệp viên Armenia, mở quán cà phê đầu tiên tại Vienna.

CÀ PHÊ DU NHẬP VÀO ĐỨC

Đến năm 1673, cà phê du nhập vào Đức với tiệm đầu tiên tại Hamburg năm 1679-80, rồi lan tới các thành phố khác như Regensburg, Leipzig, Nuremberg, Stuttgart, Augsburg và Berlin.

2.3 Vươn ra toàn thế giới

Từ Ả Rập, Chinh Phục Đỉnh Cao Mới

Khi cơn sốt cà phê lan rộng, cuộc đua giành quyền trồng loại cây “vàng đen” này ngoài khu vực Ả Rập đã diễn ra khốc liệt. Người Hà Lan là những người tiên phong, thành công đưa cây giống về trồng tại Batavia (ngày nay là Indonesia) vào nửa sau thế kỷ 17, biến đảo Java thành một trong những vựa cà phê hàng đầu châu Á.

Từ thành công đó, họ nhanh chóng mở rộng canh tác ra Sumatra và Celebes. Nhưng chuyến đi định mệnh đưa cà phê tới lục địa châu Mỹ mới thực sự khởi đầu một kỷ nguyên mới.

Cuộc Hành Trình Dũng Cảm Chinh Phục Châu Mỹ

Năm 1714, một cây con cà phê được Thị trưởng Amsterdam tặng Vua Louis XIV Pháp. Từ đây, nó được chăm sóc tại Vườn Bách thảo Hoàng gia Paris. Đến năm 1723, một sĩ quan trẻ Gabriel de Clieu lén lấy một cây con từ vườn vua, rồi trải qua hành trình gian khổ vượt biển cả, thời tiết khắc nghiệt và cướp biển để đưa về đảo Martinique của Pháp an toàn.

Cây non kỳ diệu này không chỉ phát triển rực rỡ mà còn trở thành nguồn gốc lan rộng ra hơn 18 triệu cây khắp Martinique chỉ sau 50 năm. Điều phi thường hơn, nó là tổ tiên của toàn bộ các cây cà phê tại vùng Caribe, Nam và Trung Mỹ.

Brazil – Trung tâm Sản Xuất Cà Phê Thế Giới

Năm 1727, theo truyền thuyết, một vị sĩ quan Bồ Đào Nha tên Palheta đã dụ dỗ vợ Thống đốc Guiana Pháp giúp đưa trái cấm qua biên giới về Brazil. Từ đó, hạt cà phê nảy mầm tại đất nước vốn chỉ dùng để tiêu thụ nội địa.

Khi nhu cầu châu Âu và Mỹ tăng cao, xuất khẩu cà phê Brazil cũng theo đó mà bùng nổ. Tới năm 1820, nước này đã sản xuất tới 30% cà phê toàn cầu. Thành công này lan truyền hứng khởi đến Guatemala, Mexico, Panama và nhiều quốc gia khác trong khu vực.

Đế Chế Viễn Đông Mới của Cà Phê

Bên cạnh thành công tại châu Mỹ, cà phê cũng để lại dấu chân tại khu vực Đông Nam Á trong thời kỳ thuộc địa của các cường quốc phương Tây.

Vào cuối thế kỷ 19, người Pháp du nhập cà phê vào Đông Dương (Việt Nam, Lào và Campuchia ngày nay). Miền Nam Việt Nam với khí hậu nhiệt đới gió mùa phù hợp đã trở thành thành trì lớn của cà phê thế giới. Tới thời kỳ đỉnh cao những năm 1920, Việt Nam là nhà sản xuất cà phê robusta lớn thứ 3 toàn cầu, đứng sau Brazil và Côte d’Ivoire.

Cùng thời điểm, cà phê cũng được trồng tại Mã Lai, Indonesia và Philippines bởi người Hà Lan và Tây Ban Nha lúc bấy giờ là các thực dân kiểm soát khu vực này.

Đến nay, lượng tiêu thụ cà phê tại Đông Nam Á ngày càng tăng cao. Với sản lượng dồi dào, các sản phẩm cà phê của Việt Nam, Indonesia và một số nước trong khu vực đã có mặt trên 80 quốc gia và tiếp tục chinh phục thị trường toàn cầu.

Từ những hạt giống nhỏ bé, cà phê đã phi thường chinh phục các châu lục, biến mình thành nhân vật chính không thể thiếu của nền văn minh loài người thời hiện đại.